غربالگری بیماری آتروفی عضلانی نخاعی (SMA)
دکتر مجید لطفی نیا، استادیار بیوتکنولوژی دارویی دانشگاه علوم پزشکی کاشان و فناور اصلی شرکت دانش بنیان دلسا تشخیص آریا
بیماری آتروفی عضلانی نخاعی (Spinal muscular atrophy یا SMA) نوعی بیماری است که باعث ضعف عضلانی و مشکلات حرکتی میگردد. درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد اما با اقدام بهموقع میتوان از پیشرفت آن جلوگیری کرد. در حال حاضر، شایعترین بیماری ژنتیک موجود در اکثر کشورها ، این بیماری است. تقریباً از ﻫﺮ ﺷﺶ ﻫﺰار ﻧﻮزاد در ازدواج ﻏﯿﺮﻓﺎﻣﯿﻠﯽ و از ﻫﺮ ﻫﺰار ﻧﻮزاد در ازدواج ﻓﺎﻣﯿﻠﯽ ﻧﺰدﯾﮏ یک نوزاد ﺑﺎ ﺑﯿﻤﺎری SMA ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻣﯽﺷﻮد. نشان داده شده است که در جوامع مختلف تقریبا از هر 40- 70 نفر، یک نفر ناقل (Carrier) ژن معیوب این بیماری است. در صورت ازدواج افراد ناقل با یکدیگر، احتمال بروز بیماری در تولد فرزندان وجود دارد. با توجه به شیوع بالای ازدواجهای فامیلی و نبود غربالگری مناسب احتمالا آمار ابتلا در ایران بیش از متوسط جهانی باشد. یکی از علل عدم انجام غربالگری مناسب این بیماری در کشور، هزینه ی تشخیص بالا میباشد. بیماری SMA یک بیماری ژنتیکی اتوزومی مغلوب است که بدلیل اختلال عملکرد پروتئین SMN1 در نتیجهی وقوع جهشهای ژنتیکی در ژن SMN1 (واقع در ناحیهی تلومری کروموزوم 5) ایجاد میشود. اکثر این جهشها منجر به حذف اگزون 7 ژن SMN1 میشوند که نهایتا باعث از دست رفتن عملکرد پروتئین کد شده از این ژن میشوند. پروتئین SMN1 در بقای نورونهای حرکتی نقش موثری دارد و از دست رفتن عملکرد آن منجر به از بین رفتن نورونهای حرکتی شروع علایم بیماری در افراد میشود. بسیاری از مطالعات نشان دادهاند که بیماران مبتلا به SMA در تقریبا 95 درصد مواقع دارای یک جهش در موقعیت نوکلئوتیدی840 ترنسکریپت این ژن (C840T) هستند که باعث کاهش کارایی اسپلایسینگ در اگزون 7 این ژن شده و نهایتا منجر به از دست رفتن عملکرد برخی از نسخههای پروتئین میشود. شناسایی وجود یا عدم وجود جهش C840T در ژن SMN1 برای غربالگری زوجهای جوان و یا نوزادان، به ترتیب از نظر حامل بودن (Carrier screening) و یا ابتلا به بیماری SMA کاربرد دارد. به منظور شناسایی جهش مذکور می توان از روشهای مختلف مولکولی مثل MLPA و یا Probe-based real-time PCR (qPCR) استفاده نمود. در حال حاضر در کشور بیشتر از روش MLPA جهت تشخیص و غربالگری این بیماری استفاده میشود. با این وجود، انجام تستها با این روش دارای هزینهی بسیار بالا و صرف زمان زیادی است. علت این امر، قیمت بالای کیتها و نیاز به دستگاه گرانقیمت سکوئنسر جهت انجام Fragment analysis است. لازم به ذکر است که روش qPCR محدودیتهای روش MLPA را ندارد. در حال حاضر، تنها کیت مورد تایید FDA برای غربالگری نوزادان از نظر بیماریهای SMA و SCID، کیت Eonis SCID-SMA Kit ساخت کمپانی PerkinElmer Inc است که بر پایه Multiplex qPCR عمل میکند. جزئیات مربوط به این کیت جهت تشخیص بیماری SMA در پروتکل FDA آمریکا آورده شده است:
https://www.accessdata.fda.gov/cdrh_docs/reviews/K203035.pdf
در زیر الگوریتم تشخیص بیماری SMA آورده شده است:
Spinal Muscular Atrophy – GeneReviews® – NCBI Bookshelf (nih.gov)
دانلود